Słów kilka o historii grudziądzkiej komunikacji miejskiej – historia grudziądzkich tramwajów.
Od prawie 127 lat w służbie mieszkańcom!
Grudziądz jest miastem wyjątkowym pod wieloma względami. Urok i historia naszego miasta jest wyjątkowa i oryginalna. Swoje szczególne miejsce w dziejach ma także komunikacja miejska, a w szczególności tramwaje. W tym roku obchodzimy już 127. rocznicę uruchomienia linii tramwajów konnych i 124. rocznicę uruchomienia linii tramwajów elektrycznych. Momentami burzliwy i unikatowy rozwój sieci transportu publicznego w naszym mieście został opisany w wielu książkach, napisanych przez pasjonatów. Również i dziś w Grudziądzu aktywnie działa wielu miłośników, którzy nie tylko na miejscu, ale również w czasie podróży po Polsce realizują swoje pasje, jednocześnie promując wyjątkowość sieci komunikacyjnej Miasta Ułanów. Jako ogromny pasjonat, na podstawie wiedzy swojej i tej zapisanych przez wytrwałych w książkach i innych źródłach, postaram się przybliżyć Państwu pokrótce bogatą historię naszych tramwajów.
Rozmowy o historii komunikacji miejskiej Grudziądza nie sposób nie zacząć od tramwajów. Początki znanej nam dziś tego typu formy poruszania się po mieście, wyglądały zupełnie inaczej. Zamysł budowy pierwszej linii tramwajowej powstał na skutek zaplanowanej Wystawy Rzemiosła Prus Zachodnich, która w 1896 roku miała odbyć się w Grudziądzu. Stwierdzono wówczas, iż dobrym rozwiązaniem ułatwiającym dojazd z dworca kolejowego do ogrodu Tivoli (gdzie miała odbyć się wystawa), będzie budowa lekko ponad 3 kilometrów linii tramwaju konnego. Ówczesna trasa przebiegała podobnie do trasy dzisiejszej linii nr 1, ulicami Dworcową, Focha, Al. 23 Stycznia, Klasztorną, Szkolną, Szewską, Rynek, Długą, Starorynkową, Starą, Wybickiego i Legionów. Pierwsza i póki co jedyna linia ruszyła 13 czerwca 1896 roku.
Budowa pierwszej linii tramwajowej nie zaprzestała rozwoju tego środka transportu. Już w kolejnym roku tramwaje grudziądzkie zostały wykupione przez firmę “Nordische Elektrizitats-Gesellschaft in Danzig”. Wybudowano elektrownię, przedłużono linię do Tarpna, a całość została zelektryfikowana. Oficjalne otwarcie datowane jest na dzień 12 maja 1899 roku, a rok później tramwaje i elektrownia zostały wykupione przez miasto. Na tramwajach pojawiły się napisy “Strassenbahn Stadt Graudenz”. Wybudowano drugą linię tramwajową o długości 1,6 km, która połączyła Rynek Zbożowy, ulice Toruńską, Chełmińską aż do Bydgoskiej, a w późniejszym czasie także do Wiejskiej.
W okresie obu wojen światowych tramwaje zostały wystawione na próbę, którą przeszły pozytywnie. Nie obyło się oczywiście bez przerw w kursowaniu. Wozy tramwajowe były również wykorzystywane do transportu rannych. Powrót Grudziądza w granice Rzeczypospolitej, pozwolił na utworzenie nowej spółki pod nazwą “Miejskie Tramwaje, Elektrownia i Wodociągi”. W tym czasie nastąpił także kolejny rozwój sieci, dzięki któremu tramwaje dotarły do ul. Południowej. W sezonie tramwaje docierały także do kąpieliska nad Rudnikiem.
Po II wojnie światowej, w wyniku zniszczeń, które dotknęły także tramwaje, przystąpiono do przywrócania regularnego kursowania, by 20 listopada 1945 roku przywrócić “jedynkę, a 16 lutego 1946 roku “dwójkę”. W 1954 roku utworzono spółkę “Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w Grudziądzu” – wszystkie pojazdy nosiły malowania na kremowo-czerwone z herbem miasta (podobnie jak dziś, lecz kolor kremowy został zastąpiony kolorem żółtym). Dalsze lata upłynęły pod znakiem modernizacji istniejących torowisk, głównie w celu dostosowania ich pod nowe wagony 805Na. Przy ulicy Południowej oraz w Tarpnie wybudowano pętle, a na Dworcowej trójkąt manewrowy. W latach 1878-1879 tramwaje docierały wybudowaną w czynie społecznym linią do Mniszka, lecz przez liczne wykolejenia tramwajów – linię zlikwidowano. Ciekawostką jest, iż na skrzyżowaniu ulic Południowej, Szosy Toruńskiej i Chełmińskiej, przy rondzie od strony parkingu dawnego Reala, dokładnie w miejscu gdzie znajduje się baner reklamowy, nadal stoi słup od sieci trakcyjnej z tejże właśnie linii. 7 grudnia 1996 roku oddano do użytku jeden tor linii do pętli na osiedlu Rządz, na której drugi tor pojawił się niecały rok później.
Wspominając o historii grudziądzkich tramwajów nie można nie wspomnieć o jej najtragiczniejszym momencie. 5 września 1993 nad ranem wybuchł pożar zajezdni, w wyniku którego spłonęło także 11 pojazdów i wagon techniczny. Odbudowa zajezdni trwała niecały rok. Ogromną pomocą okazało się pozyskanie 6 tramwajów 105Nb z Warszawy, przerobionych na 805Nb – 63, 64, 65 i 67 są we flocie MZK po dzień dzisiejszy, 66 i 68 zostały wycofane dwa lata temu.
Aktualnie tabor tramwajowy nie należy do najnowocześniejszych, ale niewątpliwie jest bardzo unikatowy. Obecnie bowiem flota tramwajowa składa się z:
- 6 pojazdów Duewag GT8 (sprowadzanych w 2010 roku z Krefeld, o numerach 79, 80, 82, 84, 87, 88 – 81, 83 zostały wycofane rok temu, 85 został wycofany po pożarze w 2016 roku, 86 został wycofany w 2021 roku),
- 2 pojazdów Konstal 805Na (38, 46),
- 4 pojazdów Konstal 805Nb (63, 64, 65, 67 – 66, 68 zostały wycofane w 2021 roku),
- 4 zmodernizowanych pojazdów Konstal/ZNTK 805Na-MM (89 (ex 55), 91 (ex 41), 93 (ex 49), 94 (ex 47)),
- 2 zmodernizowanych wagonów doczepnych Konstal/ZNTK 805Na-MMD (90 (ex 37), 92 (ex 58)),
- 4 pojazdów Modertrans Moderus Beta MF28 AC (95, 96, 97, 98),
- wagonu technicznego Konstal 2N2 (36), zwanego potocznie “biedronka”.
Obecna sieć tramwajowa w Grudziądzu liczy 9 kilometrów. W regularnym ruchu korzystamy obecnie z jedynej linii nr 2 – linie 1 i 3 uruchamiane są w przypadku braku możliwości przejazdu do Rządza lub Tarpna. Grudziądz jest najmniejszym w Polsce miastem z własnym, niezależnym od innego miasta systemem tramwajów. Dodatkowo grudziądzka sieć jest także najmniejszą w naszym kraju. Jesteśmy jednym z pięciu miast w Polsce, obok Łodzi, Bydgoszczy, Torunia i Elbląga, w której tramwaje poruszają się po szynach z rozstawem 1000 mm. W ciągu ostatnich lat coraz więcej mówi się o rozbudowie sieci tramwajowej oraz zakupie nowego taboru. Obecnie najbardziej prawdopodobne jest przedłużenie torowiska z osiedla Rządz do Mniszka oraz budowa węzła przesiadkowego przy dworcu kolejowym i przy pętli Rządz. Realizacja wszystkich zadań to plany przyszłościowe i zależne od pozyskania środków. Przypomnijmy, że dzięki trwającym w ostatnich latach modernizacjom, zdecydowana większość sieci tramwajowej jest zmodernizowana (nie zmodernizowane i jednocześnie planowane do rewitalizacji są fragmenty: Al. 23 Stycznia – Focha – Dworcowa – Królewska oraz odcinek między ul. Laskowicką a Marcinkowskiego).
Tramwaje w Grudziądzu przetrwały okresy bardzo burzliwe – przede wszystkim lata, w których masowo likwidowano komunikację tramwajową w wielu miastach Polski. Szczególnie w latach 70. XX wieku. Dzięki protestom mieszkańców i pracowników ówczesnego MPK do likwidacji tramwajów grudziądzkich nie doszło – nawet gdy ograniczano finansowanie tego środka transportu.
Historia grudziądzkich tramwajów jest na tyle bogata, że jej opisowi trzeba byłoby poświęcić mnóstwo czasu i wypisać wiele klawiatur. Grudziądzkim pojazdom szynowym zostało poświęcone wiele książek, z których sam wyniosłem bogatą wiedzę.
Przy pisaniu tego artykułu, oprócz własnej wiedzy, posiłkowałem się artykułami dotyczącymi komunikacji miejskiej w Grudziądzu dostępnymi m.in. w książkach “Dawne Tramwaje Grudziądza” aut. Dawida Schoenwalda, “Monografia Miejskiego Zakładu Komunikacji w Grudziądzu” oraz w Internecie.
Autor: Choderny Gracjan
