Spacerując po Placu Miłośników Astronomii, nie sposób przejść obok niego obojętnie.
Wysoka i smukła sylwetka przyciąga wzrok.
Zaprasza w swe progi, kryjąc we wnętrzu skarby grudziądzkiego baroku.
„Chcę jechać do chińskiej miłości,
chcę jechać do chińskiej wiśni,
najłatwiej tam i najprościej
sen chiński mi się wyśni.’’
pisała w wierszu „Chinoiserie” poetka
Maria Pawlikowska – Jasnorzewska.
My w naszej opowieści przeniesiemy się również na Daleki Wschód,
by odkryć tajemnicę tego, co łączy grudziądzką świątynię z daleką Azją.
…był jednym z założycieli Towarzystwa Jezusowego, zwanego inaczej zakonem jezuitów.
Był również misjonarzem, nazywanym nawet największym apostołem od czasów św. Pawła.
W swoją misję wyruszył z Lizbony, stolicy Portugalii, by dopłynąć do dalekich Indii.
Tak! Aż 13 miesięcy!
W końcu udało mu się dotrzeć do celu.
Na miejscu nauczał i pracował.
Jego marzeniem było dotrzeć do Chin.
Jak myślicie, udało mu się spełnić „chiński sen”?
Niestety nie.
Franciszek Ksawery próbował dostać się do Państwa Środka na różne sposoby,
lecz ówcześni Chińczycy nie ufali przybyszom z Europy
i przekroczenie granicy swojego kraju karali śmiercią.
Święty na próżno szukał śmiałków gotowych mu pomóc.
Wycieńczony podróżą i tropikalnym klimatem zmarł na jednej z wysp.
Już odpowiadam: zakon jezuitów.
Jezuici przybyli do Grudziądza w 1622 r.
Pomagali proboszczowi w jego pracy w mieście i prowadzili misje poza jego granicami.
Ćwierć wieku później, w 1647 r., uroczyście położono kamień węgielny pod budowę świątyni.
Niestety budowa została przerwana już następnego roku.
Zmarł wówczas fundator i przyjaciel jezuitów, starosta Jan Działyński.
Był to rok 1682, od początku budowy minęło aż 35 lat!
Po upływie kolejnych 33 lat, w 1715 r., mury świątyni były gotowe.
Pozostało wykończenie wnętrza.
Gdy poradzono sobie częściowo i z tym wyzwaniem,
kościół został uroczyście poświęcony 3 grudnia 1721 r.
Od położenia kamienia węgielnego do wybudowania świątyni minęły aż 74 lata!
Pierwszą rzeczą przyciągającą uwagę jest ołtarz główny.
Bogactwo zdobień, liczne rzeźby, m.in. aniołów, sprawiają, że nie sposób oderwać od niego wzroku.
W samym centrum ołtarza znajduje się obraz.
Kogo przedstawia? Tak, św. Franciszka Ksawerego.
Widzicie dwie klęczące pod obrazem postacie?
Są to mieszkańcy ziem, które nawracał patron świątyni. Wyobraźcie sobie, że nasi przodkowie żyjący w XVIII w. i później mogli na podstawie właśnie takich przedstawień poznawać odległe krainy
i wyobrażać je sobie.
Spójrzmy również na piękne zdobienia na ołtarzowych kolumnach
i te znajdujące się u dołu ołtarza.
Są przykładem modnej w XVIII w. maniery zwanej, tak samo jak wiersz we wstępie, „chinoiserie”.
Słowo to, tłumaczone z j. francuskiego, oznacza „chińszczyznę”.
Stąd tak dużo orientalnych krajobrazów i roślin wijących się po ołtarzowych kolumnach.
Podobne dekoracje znajdują się również m.in. na konfesjonałach i chórze. Dzięki zastosowaniu tego typu zdobień grudziądzka świątynia wyróżnia się na tle innych kościołów w dawnej Rzeczypospolitej.
Spójrzcie na fasadę budynku, jest wysoka i sprawia wrażenie potężnej.
To jedna z cech baroku, czyli stylu, w jakim wybudowano świątynię.
Czy widać coś jeszcze?
Tak! Figury świętych w niszach, a na samym niemal szczycie godło zakonu jezuitów.
Po kasacie zakonu kościół służył seminarium nauczycielskiemu, był też świątynią filialną fary.
W 1936 r. kościół pw. św. Franciszka Ksawerego wpisano do rejestru zabytku
i w tym samym roku zwrócony został jezuitom.
Ponownie wraca w ręce zakonu po II wojnie światowej,
która przynosi świątyni zniszczenia.
Od 1949 r. administrację nad kościołem sprawują księża marianie,
a od 1993 r. korzysta z niego parafia wojskowa pw. św. Stanisława Kostki.
ŹRÓDŁA
Roczniki Grudziądzkie :
1960 M. Biskup, „Rozwój przestrzenny Grudziądza” Frycz, „Układ urbanistyczny i architektura Grudziądza”
2016 M. Pietkiewicz, „Pierwsze dziesięciolecia Towarzystwa Jezusowego w Grudziądzu”
2019 I. Fijałkowska, „Ochrona zabytków na terenie Grudziądza w okresie międzywojennym z uwzględnieniem organizacji służb konserwatorskich na Pomorzu”
2020 Ł. Ciemiński, „Xawier wszystkich pocieszy do usług każdego spieszy. Kult cudownego obrazu św. Franciszka Ksawerego w Grudziądzu”
I Fijałkowska, „Zniszczenia obiektów zabytkowych Grudziądza w czasie drugiej wojny światowej i ich odbudowa”
„Słownik terminologiczny sztuk pięknych”, Warszawa 2003
Strony internetowe:
Strona internetowa parafii pw. Niepokalanego Poczęcia NMP w Grudziądzu
Kowalczyk, Justyna. Wyposażenie pojezuickiego kościoła św. Franciszka Ksawerego w Grudziądzu jako przykład maniery chinoiserie. Sztuka i Kultura [online]. 27 grudzień 2021, T. 5, s. 73–107.
Źródła zdjęć:
grudziadz.pl
Strona internetowa Kujawsko – Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej
Strona internetowa Biblioteki Polona