105 . rocznica wybuchu Powstania Wielkopolskiego
Rozpoczęło się 27 grudnia 1918 roku i trwało do 16 lutego 1919 roku. Gdyby powstanie nie wybuchło, Wielkopolska pozostałaby w granicach Niemiec.
Bezpośrednią przyczyną zrywu była wizyta w Poznaniu wybitnego pianisty i działacza niepodległościowego Ignacego Paderewskiego, przybyłego do miasta 26 grudnia 1918 roku. Wygłosił on przemówienie do licznie zgromadzonych przed hotelem Bazar.
W godzinach popołudniowych w Poznaniu, 27 grudnia 1918, rozpoczęły się walki. Jeden z pierwszych ataków nastąpił na Prezydium Policji. W czasie ataku zginął Franciszek Ratajczak (polski wojskowy i działacz niepodległościowy). Powstańcom udało się opanować również Dworzec Główny, Pocztę, kilka redut systemu fortecznego Poznania. Wybuchły również walki na prowincji. Tego dnia, pod Boczkowem, poległ także Jan Mertka, robotnik należący do I Batalionu Pogranicznego.
Następnego dnia Polacy w trakcie walk o Poznań, opanowali między innymi cytadelę, redutę Grollmanna, arsenał przy Wielkich Garbarach. Komisariat NRL mianował tymczasowym naczelnym dowódcą powstania kpt. Stanisława Taczaka.
Jeszcze w grudnia 1918 roku na prowincji walczącego Poznania wyzwoliły się między innymi takie miejscowości jak Kórnik, Grodzisk, Kiecko, Witkowo, Wielichowo oraz inne miejscowości Ostrów, Oborniki, Kościan, Śrem, Wągrowiec, Wronki. Zdobyto koszary 6 pułku grenadierów. Rozpoczęła się także ofensywa z Gniezna pod dowództwem Pawła Cymsa w kierunku Kujaw.
6 stycznia 1919 roku powstańcy zdobyli lotnisko na Ławicy. Tym samym akcja wyzwalania Poznania dobiegła końca. Wybuchły walki pod Czerskiem i Kościerzyną na Pomorzu, a powstanie wykroczyło poza teren Wielkopolski. Dwa dni później odbyła się bitwa pod Chodzieżą. Powstańcom udało się odbić miasto. Odzyskano również Czarnków chwilowo zdobyty przez Niemców. Powstańcy zwyciężyli pod Slesinem i wyzwolono też Sieraków. Gen. Józef Dowbor-Muśnicki został mianowany wodzem powstania (później na funkcję naczelnego wodza).
Bój o Szubin zakończył się zwycięstwem strony polskiej. Jego znaczenie było duże, ponieważ w rękach powstańców znalazł się Szubin, Żnin, Łabiszyn, Złotniki. Również w innych rejonach północnej Wielkopolski dała się zauważyć znaczna aktywność strony polskiej. Na zachodzie natomiast miało miejsce niepowodzenie pod Zbąszyniem, a na południu Polacy utracili Sarnowę.
Od 16 stycznia 1919 roku narastało zagrożenie niemieckie, gdy to po utraceniu Szamocin odbyła się tam nieudana operacja powstańcza. Toczyła się walka o utrzymanie zdobyczy powstańczych. Został ogłoszony pobór do wojska (powołano roczniki 1897, 1898 i 1899). Miał miejsce ważny etap w przekształceniu ochotniczych sił powstańczych w regularną Armię Wielkopolską.
Pod koniec stycznia Niemcy podjęli ofensywę na froncie północnym, w rejonie Bydgoszczy i Nakła. W dniach następnych ciężkie walki toczyły się pod Rynarzewem. Powstańcy utracili Szubin.
W lutym wróg został wyparty za Noteć. Powstańcy odbili Rynarzewo i odnieśli zwycięstwo pod Kcynią. Odzyskano Szubin. Cięższe walki toczyły się przez kilka dni. Kolno przechodziło z rąk do rąk.
Ostatnie dni powstania to odparcie niemieckiego natarcia w rejonach Trzciela i Rawicza. Atak niemiecki został powstrzymany pod Kopanicą. Niemcy przenieśli siedzibę naczelnego dowództwa do Kołobrzegu, co świadczyło o planach ofensywy przeciwko Wielkopolsce.
16 lutego 1919 roku w Trewirze został przedłużony rozejm Niemiec z państwami Ententy. Obejmował on również front wielkopolski. Sprawiło to, że armia powstańcza została uznana za wojsko sprzymierzone.
Powstanie Wielkopolskie jest uznawane za jedyne zwycięskie polskie powstanie. Grudziądzkie obchody rocznicy rozpoczęcia walk odbywają się przy budynku Domu Polskiego Bazar, na terenie Parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.
Autor: Martyna Ruszczyńska
Źródło tekstu i grafiki: https://powstaniewielkopolskie.pl/nowa/?page_id=37
