Wstyd w kulturze niedopowiedzeń

Fundacja Edukacji Teatralnej i Artystycznej (FETA) zaprezentowała na deskach naszego Teatru spektakl „Wstydź się”. To przedstawienie, jak wskazuje tytuł, skupia się na uczuciu będącym jednym z elementów kontroli społecznej, które szczególnie dotyka kobiety.

Oto alternatywna Polska, świat, w którym Państwo reedukuje osoby nieposiadające pożądanych cech charakteru. W ramach programu „Nowa Ona” bezwstydne kobiety trafiają do specjalnych ośrodków reedukacyjnych, w których uczą się wstydzić tak, żeby podobało się to mężczyznom. Do jednego z nich trafia dobrowolnie Lilith. Spotyka tam Ewę, która wstydu uczy się już kilka lat. Poddane tresurze męskiego „głosu” odkrywają przed nami różne oblicza wstydu.

Jest porządny zestaw cech fizjologicznych, takich jak pocenie się, rumieńce na twarzy, suchość w ustach, które powinny występować w konkretnych sytuacjach społecznych i prywatnych (nawet takich w toalecie). Wydaje się, że wyuczenie takiego repertuaru cech stanowi przepustkę do opuszczenia ośrodka. Okazuje się jednak, że gra z systemem w ten sposób, nie jest możliwa dla Ewy, która reedukowana jest przymusowo na polecenie męża – Adama.

Oprócz wstydu, będącego wymaganym elementem kultury tego świata, są jeszcze prawdziwe uczucia, które kształtują życie bohaterek a w szczególności Lilith. To ona wyparła je i zastąpiła twardością, butą i wulgarnością, które sprawiają, że jest silną, choć gdzieś tam w niej jest przecież poczucie krzywdy. To właśnie jej charakter i zrozumienie systemu kontroli daje ostatecznie obu upragnioną wolność.

„Wstyd wypowiedziany wprost przestaje mieć nad nami kontrolę”

Po spektaklu odbyło się spotkanie z aktorkami: Joanną Brodzik grającą Ewę i Beatą Kawką wcielającą się w Lilith. To w jego trakcie padły mądre słowa, dopowiadające to, co działo się na scenie. Wstyd jest ważnym elementem kultury, który powstrzymuje nas od działań łamiących pewne normy prawne, społeczne czy estetyczne. Problemem jest jednak wykorzystywanie go do wywierania wpływu na innych. Tresowanie za jego pomocą innych, szczególnie kobiet, aby były takie jak chce otoczenie, małżonek, rodzina, pracodawca, państwo.

Dlaczego bardziej wstyd i kobiety? Przecież mężczyzna też się wstydzi, chociażby tego, „że mu już nie staje”.  Mężczyzn uczy się jednak „wstydzić wstydu”, ukrywać tę emocję. Ich reedukuje się do agresji, smutku, złości, kontroluje za pomocą uczuć wydobywających ich siłę, którą można spożytkować. Kobiety uczy się spolegliwości, podporządkowania, niepewności, dzięki którym stają się służącymi i matkami rodzącymi zdrowe dzieci. Wszystko w imię czyjegoś dobra. Okazywanie zawstydzenia przez kobiety, jest pożądanym elementem kultury.

Ten wstyd potrafi bardzo szkodzić. Ogranicza życie kobiet do ram, które same w sobie noszą a często są absurdalne. Być może jakiś wstyd jest naturalny i potrzeby w pewnych etapach życia, problem w ty, że kultura nie mówi wprost, kiedy i jak się go pozbyć!

„WSTYD jest potężnym narzędziem kontroli! Osoby, które się wstydzą – nie walczą, nie argumentują, nie kłócą się, nie wyjaśniają. […] milkną, cichną, wycofują się i starają się być… niewidzialne. To właśnie dlatego, jeśli ktoś chce Cię uciszyć to Cię… zawstydza. Tym, że zarabiasz za dużo bądź za mało. Tym, że jesteś rozwiązła albo, że jesteś cnotką, masz bałagan, albo przesadnie dbasz o porządek, jesteś kurą domową, albo suką robiącą karierę”. Beata Kawka (materiały prasowe).

„Wstydź się” jest wspaniałym spektaklem poruszającym ważny aspekt życia. W trakcie wychowania internalizujemy szereg norm, przejawiających się nie tylko jako przekonania, ale także stany fizjologiczne, powodujące ból i rujnujące zdrowie. Nie podejmujemy pewnych działań albo działamy w jakiś sposób, bo motywuje nas bezzasadny stres. Nie wiemy, skąd się wziął, zapomnieliśmy. Nawet jeśli rozumiemy logicznie, że coś jest nie w porządku, czujemy paraliżujący wstyd przed walką o własne interesy, albo nawet wysikaniem w publicznej toalecie, jeśli wokół są inne osoby.

Ten spektakl jest formą edukacji, która pokazuje, że pewnych chorych rzeczy musimy się oduczyć. Dla niektórych nie jest to łatwe, stąd tak wielu psychiatrów, psychologów, terapeutów i trenerów osobistych ma kalendarze zapełnione po brzegi. Jest też ważnym głosem w dyskusji o naszym przestarzałym systemie wychowania, który nie pozwala ludziom na rozwijanie ich skrzydeł, tylko wciąż wciska w ramy użytecznej obywatelki / obywatela.

Ten mocny spektakl ma duże szanse w walce o laur obecnej Grudziądzkiej Wiosny Teatralnej, o wynikach plebiscytu poinformujemy na naszej stronie www.grudziadzmiastootwarte.pl

Obsada i realizatorzy:
Joanna BRODZIK – Ewa
Beata KAWKA – Lilith
Mariusz BONASZEWSKI – Głos
Reżyseria: Julia Mark
Autorka tekstu: Weronika Murek
Muzyka: Dariusz Gall
Materiały wideo i reżyseria światła: Tomasz Schaefer
Producentka kreatywna MAGNIFIKA: Joanna Brodzik

Adam Milewski