Kartka z kalendarza – 42 rocznica wprowadzenia stanu wojennego
Cisza na ulicy, błękitne niebo, słońce, gruba pokrywa skrzypiącego śniegu, a przede wszystkim brak „Teleranka” – tak zapadła w pamięć niedziela sprzed czterdziestu dwóch lat.
Noc z 12 na 13 grudnia 1981 roku zmieniła dotychczasową Polskę. Na terytorium całego kraju komunistyczne władze wprowadziły stan wojenny. W podjętej wówczas uchwale napisano, że Rada Państwa wprowadziła go „kierując się potrzebą zapewnienia wzmożonej ochrony podstawowych interesów państwa i obywateli, w celu stworzenia warunków skutecznej ochrony spokoju, ładu i porządku publicznego oraz przywrócenia naruszonej dyscypliny społecznej, a także mając na względzie zabezpieczenie możliwości sprawnego funkcjonowania władzy i administracji państwowej oraz gospodarki narodowej”. W rzeczywistości chodziło o siłowe stłumienie niezależnego ruchu społecznego, który powstał w sierpniu 1980 roku, a następnie pod postacią Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” przyciągał coraz więcej chętnych.
Organem zarządzającym państwem podczas stanu wyjątkowego była Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego z Wojciechem Jaruzelskim na czele. Pełnił on wówczas funkcje I sekretarza Komitetu Centralnego PZPR, premiera i ministra obrony narodowej. W skład Rady weszło 22 generałów i pułkowników Ludowego Wojska Polskiego. Była ona organem niekonstytucyjnym, a po wielu latach i długotrwałym procesie, sąd uznał ją za związek przestępczy o charakterze zbrojnym, stwierdzając nielegalność wprowadzenia stanu wojennego. Akty prawne, a także dekret o stanie wojennym, powstały niezgodnie z obowiązującymi przepisami, co potwierdził po latach Trybunał Konstytucyjny.
Wraz z wprowadzeniem stanu wojennego władze wydały szereg rozporządzeń i zarządzeń ograniczających na czas jego trwania prawa i wolności obywatelskie. Zawieszono działalność wszystkich związków zawodowych i central związkowych. Osoby związane z opozycją mogły zostać internowane na podstawie decyzji komendantów wojewódzkich Milicji Obywatelskiej. Zawieszona została działalność niektórych organizacji społecznych. Zakazano zwoływania i odbywania zgromadzeń, pochodów i manifestacji, a także imprez artystycznych, rozrywkowych i sportowych bez zezwolenia władz. Zawieszono prawo pracowników do strajków i akcji protestacyjnych. Zaostrzono cenzurę, zakazując rozpowszechniania wydawnictw, publikacji i informacji, publicznego wykonywania utworów artystycznych oraz użytkowania urządzeń poligraficznych bez zgody władz. Cenzurowane były także przesyłki pocztowe i korespondencja telekomunikacyjna, a rozmowy telefoniczne podlegały kontroli. Za złamanie zakazów groziły surowe kary.
Poza koksownikami na ulicach pojawiły się wojsko, czołgi i wozy pancerne. Wprowadzono godzinę policyjną. W historii krwawo zapisały się wydarzenia w katowickiej kopalni „Wujek” czy w Lubinie, kiedy to strzałami z broni palnej, przy udziale wojska i milicji, spacyfikowano pokojowe zgromadzenia. W czasie stanu wojennego zginął także nastoletni Grzegorz Przemyk. Liczbę wszystkich ofiar śmiertelnych stanu wojennego szacuje się na od ok. 50 do ponad 100, jednak jego koszty społeczne miały większy zasięg. Zaliczyć do nich należy różnego rodzaju represje jak zwolnienia z pracy, często z połączone z zakazem wykonywania zawodu, zmuszanie do opuszczenia kraju. Pogłębił się kryzys gospodarczy, przejawiający się m.in. trudnościami z zaopatrzeniem w artykuły codziennego użytku.
Stan wojenny zawieszono z końcem 1982 roku. Formalnie zniesiony został 22 lipca 1983 roku. W 2012 roku sąd orzekł, że stan wojenny nielegalnie wprowadziła tajna grupa przestępcza i skazał część jej członków.
W nocy z 12 na 13 grudnia 1981 roku w Grudziądzu internowano 15 osób:
- Janusz Bucholc,
- Stanisław Cudziło,
- Janusz Duszyński,
- Eugeniusz Feldman,
- Marek Formela,
- Jerzy Kruczyński,
- Mieczysław Kukuła (zatrzymany w Gdańsku),
- Brunon Nagiel,
- Jerzy Przybylski,
- Zygmunt Raba,
- Grzegorz Szeferski,
- Ludwik Szram,
- Jerzy Wajsgerber,
- Stanisław Wajsgerber,
- Edmund Zadrożyński.
W okresie trwania stanu wojennego internowano ponad 10 tysięcy osób, w tym ok. 300 kobiet. W Grudziądzkim Zakładzie Karnym nr 1 więziono m.in. Annę Walentynowicz, polską działaczkę społeczną, opozycjonistkę, działaczkę Wolnych Związków Zawodowych, współzałożycielkę NSZZ „Solidarność”.
Źródła: sejm.gov.pl; sw.gov.pl; grudziadz.naszemiasto.pl
Zdjęcie: sejm.gov.pl – 41. rocznica wprowadzenia stanu wojennego
