Muzeum Grudziądz

Muzeum im. ks. dr. Władysława Łęgi w Grudziądzu

W 1883 w Grudziądzu powstało Towarzystwo Starożytności (niem. Graudenzer Altertums – Gesellschaft (Grudziądzkie Towarzystwo Starożytności), którego prezesem został dyrektor gimnazjum dr Siegfried Anger. Jednym z celów było zorganizowanie muzeum. Otwarcie Miejskiego Muzeum Starożytności nastąpiło już 15 czerwca 1884 r. Tymczasowo zajmowało salę w szkole dla dziewcząt – Luisenschule, mieszczącej się przy ul. Klasztornej 9/11. Początkowo liczyło 741 eksponatów, wyłącznie z dziedziny archeologii, pochodzących z kilku miejscowych kolekcji prywatnych.

W 1890 r. zajmowało 3 pomieszczenia i posiadało 3116 obiektów zabytkowych z różnych dziedzin. W związku z brakiem wystarczającej przestrzeni, w latach 1893-1899 zbiory przechowywano w Gimnazjum Klasycznym przy ul. Sienkiewicza, a od 1897 r, siedzibą muzeum stał się nowy ratusz w dawnym kolegium jezuickim, gdzie 23 czerwca 1896 r. otwarto stałą ekspozycję w reprezentacyjnej – choć nadal niewystarczającej – sali refektarza.

Od 1904 r. prowadzono starania o budowę własnej siedziby, do czego przyczynił się hojny zapis w testamencie Gustava Roethego z Berlina, byłego wydawcy wielkonakładowej grudziądzkiej gazety niemieckiej Der Gesellige. Działalność muzeum wspierał m.in. księgarz i wydawca Arnold Kriedte. Otwarcie nowego reprezentacyjnego gmachu przy ul. Legionów, mieszczącego również – do dzisiaj – bibliotekę miejską, nastąpiło w 1912 r.

W odrodzonej Polsce w latach 1921-1939 Muzeum i Biblioteka Miejska pomyślnie rozwijały się pod zarządem Towarzystwa Czytelni Ludowych, a od 1922 r. honorowym kustoszem zbiorów był ks. dr Władysław Łęga. Podczas okupacji niemieckiej w latach 1940-1945 istniało Muzeum Miejskie (funkcję dyrektora sprawował dr Hans Bernhard Meyer), a jego charakter został podporządkowany doraźnym celom hitlerowskiej propagandy politycznej. Po wojnie ocalała zaledwie 1/3 zbiorów.

Muzeum w Grudziądzu zostało ponownie otwarte dla publiczności w 1946 r. Od roku 1956 siedzibą Muzeum jest odbudowany ze zniszczeń wojennych gmach dawnego klasztoru benedyktynek przy ul. Wodnej 3/5.  W 1961 r. muzeum przeszło znaczącą reorganizację, a w latach późniejszych w skład muzeum weszły: część z zabytkowych spichlerzy i tzw. Pałac Opatek.

Po roku 2010 do obiektów administrowanych przez Muzeum im. ks. dr. Władysława Łęgi w Grudziądzu dołączyły: Góra Zamkowa wraz z odbudowaną Wieżą Klimek, zabytkowa Brama Wodna oraz kolejne spichlerze, w których zaaranżowano nowy oddział – Muzeum Handlu Wiślanego.

Muzeum to nie tylko wystawy stałe i czasowe. To także koncerty kameralne, konferencje naukowe, wykłady, promocje książek oraz lekcje muzealne i warsztaty; od lat prowadzone są także badania archeologiczne i działalność wydawnicza. Wśród wydawnictw na szczególną uwagę zasługuje „Rocznik Grudziądzki”, który jest interdyscyplinarnym czasopismem naukowym posiadającym długoletnią tradycję. Od 1960 r. jego twórcy starają się, aby każdy kolejny tom Rocznika przybliżał czytelnikom historię Grudziądza i ziemi chełmińskiej. Ponadto niejednokrotnie na jego łamach publikowano biografie osób związanych z miastem i niezaprzeczalnie tworzących grudziądzką i regionalną elitę intelektualną.

Od 13 maja 2005 r. Muzeum w Grudziądzu nosi imię swego przedwojennego honorowego kustosza, duchownego i wybitnego naukowca, ks. dr. Władysława Łęgi.

W 2014 roku, w 130. rocznicę istnienia, Muzeum im. ks. dr. Władysława Łęgi w Grudziądzu otrzymało Brązowy Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”. 20 stycznia 2017 roku w Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach – Oddziale Muzeum Narodowego w Krakowie – po raz pierwszy wręczone zostały Nagrody „Kolekcjonerstwo – nauka i upowszechnianie” im. Feliksa Jasieńskiego. Nagrodę w kategorii „Dla instytucji” – za upowszechnianie dorobku kolekcjonerskiego, w tym publikacje i wystawy – kapituła przyznała Muzeum im. ks. dr. Władysława Łęgi w Grudziądzu: za przygotowanie wystawy i opublikowanie katalogu Kolekcja Aleksandra Kazimierza Wyrwińskiego.

Grudziądzkie Muzeum znalazło się także w gronie laureatów konkursu MUSEJON – Kujawsko-Pomorskie Muzealne Wydarzenie Roku. 18 września 2020 r. Muzeum im ks. dr. Władysława Łęgi w Grudziądzu otrzymało Wyróżnienie w kategorii „Wystawa”. Kapituła nagrody doceniła wystawę stałą „Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu 1920-1939”, której kuratorką jest starsza kustosz Muzeum – Anna Wajler.  Natomiast 20 września 2021 r. grudziądzkie muzeum otrzymało wyróżnienie w kategorii „Działalność naukowa i wydawnicza” za publikację przygotowaną pod redakcją prof. Wiesława Sieradzana pt. „Graudentum. Studia z dziejów Grudziądza i okolic”.

Należy również podkreślić, że Muzeum w Grudziądzu zostało uhonorowane w konkursie na Wydarzenie Muzealne Roku Sybilla, będącym najbardziej prestiżowym wydarzeniem w polskim muzealnictwie. Konkurs ma na celu uhonorowanie najciekawszych inicjatyw z zakresu wszystkich dziedzin działalności muzealnej, wyrażenie uznania dla pracy autorów, twórców i realizatorów dokonań muzealnych, upowszechnianie nowatorskich rozwiązań organizacyjnych. Stanowi istotne forum wymiany doświadczeń, daje obraz tendencji jakie zachodzą w polskim muzealnictwie. Wyróżnienie w Konkursie jest podkreśleniem najwyższej rangi instytucji muzealnej na kulturalnej mapie kraju. Muzeum im. ks. dr. Władysława Łęgi w Grudziądzu może poszczycić się następującymi wyróżnieniami i nagrodami w Konkursie na Wydarzenie Muzealne Roku:

• Wyróżnienie z roku 1995 – za wystawę stałą „Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu. Kolebka Kawalerii II RP”; autor scenariusza, kurator wystawy – Anna Wajler; konsultacja naukowa – Lesław Kukawski; koncepcja plastyczna – Andrzej Bortowski; aranżacja gablot – Grzegorz Sprusik;
• Wyróżnienie z roku 1997 – za wystawę stałą „Średniowieczna biżuteria z Gruczna”; autor scenariusza, kurator wystawy – Ryszard Boguwolski; aranżacja wystawy – Grzegorz Sprusik; współpraca w realizacji wystawy – Małgorzata Kurzyńska, Wioletta Pacuszka;
• Wyróżnienie z roku 1998 – za wystawę czasową „Sport konny w wojsku polskim 1918-1939”; aranżacja wystawy – Grzegorz Sprusik;
• Sybilla 2003: Wyróżnienie w kategorii Publikacje za album „Sigmund Lipinsky. Rysunki i szkice malarskie ze zbiorów Muzeum w Grudziądzu. Katalog darów Donatelli Episcopo-Lipinsky”, autorki katalogu – Jadwiga Drozdowska, Małgorzata Geron;
• Sybilla 2005: II nagroda w kategorii Wystawy archeologiczne – za organizację wystawy „20 lat później. Badania archeologiczne 1984 – 2004”; autor scenariusza, kurator wystawy – Małgorzata Kurzyńska; aranżacja wystawy – Bożena Januszewska, Katarzyna Wolska; współpraca w realizacji wystawy – Wioletta Pacuszka.