Czas zwiedzania – Kamieniczki pod lupą

Naszą opowieść rozpoczniemy

w którego miastach narodziła się praprzodkini kamienicy – insula.

Cóż to takiego? 
Otóż to wielopiętrowy dom czynszowy, który przeznaczony był dla ubogiej ludności, która wynajmowała tam mieszkania lub pojedyncze pomieszczenia. Każde mieszkanie składało się z małego korytarzyka oraz trzech izb,
z których dwie – nieoświetlone – służyły jako sypialnie. Parter insuli zajmowały sklepy, a jej płaski dach wykorzystywany był nieraz jako taras. W średniowieczu pojawia się kamienica mieszczańska, zbudowana z cegły, w której zamieszkuje właściciel (kupiec – mieszczanin) wraz z rodziną.

Rzecz jasna, posiadanie kamienicy w mieście było oznaką statusu i majątku jej właścicieli. Przez wieki reprezentacyjne wnętrza, klatki schodowe, drobiazgowo zdobiona fasada miały za zadanie ukazać znaczenie mieszczańskiej gospodarności i znaczenia rodu, w którego rękach znajdowała się nieruchomość. Tymczasem przemkniemy przez epoki, by znaleźć się w XIX stuleciu.

To wówczas kamienice zdominowały miejski krajobraz, choć straciły już swój rodowy charakter – stały się kamienicami czynszowymi. Ich pojawienie się w drugiej połowie XIX w. w Grudziądzu związane było z intensywnym rozwojem gospodarczym naszego miasta. Gdy rozwija się przemysł, potrzebne są ręce do pracy i mieszkania dla pracowników.

? Sprawdźmy! Po pierwsze, kondygnacje były niższe niż w budynku głównym, a po drugie do wnętrza mieszkań przedostawało się mniej światła słonecznego. Podwórko, otoczone wiankiem oficyn, było zazwyczaj gwarne i ten gwar przedostawał się do mieszkań. Mieszkania miały też mniejszą powierzchnię, a te przeznaczone dla najbiedniejszych ochrzczono w Prusach mianem Mietkaserne – koszary czynszowe.

Z drugiej jednak strony mieszkanie w oficynach, zwłaszcza dzisiaj ma swoje zalety. Jest dużo ciszej niż w mieszkaniach frontowych, zwłaszcza gdy kamienica położona jest przy ruchliwej ulicy, a także mieszkania takie kuszą swoją ceną. Powiedzieliśmy kilka słów o oficynie, pora, by przyjrzeć się pozostałym częściom składającym się na kamienicę.

Zacznijmy od samego dołu…

Tutaj zajrzymy do sutereny zwanej również suteryną. W tej części budynku, która znajdowała pod parterem, częściowo poniżej poziomu ziemi, znalazło się miejsce dla warsztatów lub tanich mieszkań. Również i dzisiaj suterena spełnia podobne funkcje. Teraz – myk- na górę! Przenosimy się niemalże na dach, do pokoju, bądź mieszkania znajdującego się na poddaszu, a zwanego mansardą. Zamieszkujący je lokatorzy i dawniej i dzisiaj muszą liczyć się z posiadaniem wielu skośnych ścian. Opuszczamy mansardę, aby poprzez klatkę schodową udać się choćby piętro niżej, aby spojrzeć jak rozplanowano układ typowego mieszkania. Przestępujemy próg, a naszym oczom ukazuje się pomieszczenia ustawione jakby w szeregu. Taki układ pomieszczeń znajdujących się na jednej osi nazywamy amfiladą, a korzeni tej nazwy należy szukać we Francji, gdzie słówko enfilade oznacza właśnie coś ustawionego w szeregu. Dawniej takie efektowne wnętrze sprawiało wrażenie przestronnego i uporządkowanego, choć dzisiaj średnio przepadamy za przechodnimi pokojami. Są to wnętrza wręcz idealnie nadające się pod zaaranżowanie na powierzchnię biurową.

? Zgadza się, zamożne mieszczaństwo, czy inteligencja, możemy powiedzieć również – ówczesna klasa średnia. Musimy pamiętać o tym, że w XIX w. mieszkanie, obok stroju czy prowadzonego stylu życia, stało się wyznacznikiem statusu społecznego.

Niebagatelne znaczenie miał fakt…na którym piętrze znajduje się mieszkanie. Jak sądzicie, czy zamożniejsi mieszkańcy kamienicy zajmowali wyższe czy niższe piętra? Okazuje się, że… niższe.  Nasza wycieczka po kamienicy trwa, gdy napotykamy ogłoszenie: sprzedam apartament.

Tutaj się zatrzymamy, gdyż mamy pewne wątpliwości, czy sprzedający zdaje sobie sprawę z tego co oznacza słowo apartament, tak często nadużywane przez oferujących mieszkania. Apartament to zespół pomieszczeń, (nie zaś kawalerka chowająca się pod tym pojęciem), które tworzą całość.

Na apartament składały się:  przedpokój, sypialnia, gabinet lub buduar (pokój kobiecy, niewielkich rozmiarów, który usytuowany był często między salonem a sypialnią i wytwornie umeblowany), czy reprezentacyjne sale.

Jak wspomnieliśmy, apartament posiadał przestrzeń reprezentacyjną, tak potrzebną zamożnym mieszczanom do przyjmowania gości z wyższych sfer. Nadszedł czas, aby udać się przed kamienicę i przyjrzeć się z bliska elementom jej fasady. Tutaj w oczy wpadają nam posągi kobiece podtrzymujące balkony – zwane kariatydami, których korzenie sięgają starożytnej Grecji (męskim odpowiednikiem kariatydy jest atlant lub atlas).

Widzicie wijące się łodygi wraz z liśćmi? To wić roślinna, bardzo popularna, obecna niemalże na elewacji każdej kamienicy. Mamy też girlandę, czyli zamknięty wieniec z kwiatów, liści lauru, dębu czy z owoców. Nad drzwiami wejściowymi widzimy przyozdobione okno w kształcie elipsy. To tzw. oeil – de – boeuf – wole oko, mające za zadanie doświetlenie wnętrza. Tymczasem pora abyśmy poznali wybrane style architektoniczne, w ramach których budowano grudziądzkie czynszówki.

Płynna linia, dekoracje, fasada jak z bajki – ponadczasowe piękno wśród sąsiadującej powojennej zabudowy. Wyobraźcie sobie wytworne panie obserwujące z balkonu codzienny uliczny gwar, bądź panów pozdrawiających znajomego przechodnia skinieniem cylindra. Ile zdarzeń, radości i łez pamiętają te mury! Przenieśmy się na ul. Toruńską 12.

Naszym oczom ukazuje się przepiękna kamienica, która z kolei jest przykładem eklektyzmu. Eklektyzm łączył w sobie różne style architektoniczne, dzięki czemu powstawał budynek o unikalnej urodzie i charakterze. Należy w tym miejscu wspomnieć o tym, że w czasie, w którym powstała większość grudziądzkich kamienic, a więc w XIX i pierwszej dekadzie XX wieku, plany architektoniczne zabudowy miejskiej trzeba było konsultować z władzami budowlanymi w Berlinie.

Przy projektowaniu kamienic architekci i budowniczowie często korzystali z gotowych katalogów zawierających gotowe wzory motywów dekoracyjnych i plany budynków. Na ul. Toruńskiej zakończymy naszą dzisiejsza podróż, lecz nie martwię się! Głowy do góry, gdyż rozpoczynamy nowy cykl, w którym przyjrzymy się z bliska naszym grudziądzkim domom czynszowym. Będziemy spacerować ulicami naszego miasta
w poszukiwaniu ciekawych detali artystycznych i zapierających dech historii.

Wspólnie odczarujemy kamienice,
a zaczniemy naszą przygodę od ul. Pańskiej.

Przygotujcie kanapki, termosy i wygodne buty.

Widzimy się wkrótce!