Historia Bramy Wodnej w Grudziądzu
Grudziądzka Brama Wodna jest jednym z symboli miasta,
atrakcją turystyczną,
a zimą przy odpowiedniej ilości śniegu,
wzniesienie przed nią znakomicie służy
jako teren do zjeżdżania na sankach.
Jaka jest historia tego obiektu?
Brama Wodna prowadziła bezpośrednio do zamkowego Młyna Dolnego i Spichrza Zamkowego, będącymi elementami infrastruktury zamku krzyżackiego. Dlatego taka jej funkcja mogła być wymieniona w źródłach krzyżackich. Bramę Wodną trudno analizować bez terenu klasztoru benedyktynek i wskazania, że to właśnie tam a nie na Górze Zamkowej był pierwszy zamek krzyżacki. Nazywany „zamkiem niskim”, biorąc pod uwagę istnienie Zamku Wysokiego i Zamku Konwentu według nazewnictwa z XVI w.
Architektura Bramy Wodnej w świetle badań historyczno-architektonicznych Grudziądza w XXI w. wskazuje na starszą, nie odpowiadającą stanowi faktycznemu. Jej powstanie datuje się na początek XIV wieku, ale jest ona ok. 100 lat starsza, niż się to podaje. Brama Wodna posiadała pierwotnie bardziej skomplikowaną strukturę, niż podawane jest to w opracowaniach. W nagromadzonym w tej kwestii materiale historiograficznym, kartograficznym i ikonograficznym powstało wiele zniekształceń, które należy zweryfikować. Zaczynając od analizy kadru panoramy Grudziądza z XVIII w., narysowanego przez J. F. Steinera. Na rysunku zaznaczono dwa wyjścia z Bramy Wodnej. Wyjście główne z baszty bramnej i wyjście boczne. Ten układ odpowiadał częściowo zachowanej do 1945 r. architekturze obiektu. Składał się on z baszty bramnej i równoległej do niej baszty gdaniska, zrekonstruowanej ok. 1910 r. oraz baszty przedbramia.
Budowa Bramy Wodnej miała dwa etapy. Przed 1290 r. w jego skład wchodziły następujące elementy:
- Centralnie umieszczona baszta bramna z wrotami, ryglowana zapewne poprzeczna belką jak w Pokrzywnie o szerokości prześwitu 6,2 m.
- Od strony wschodniej przylegał budynek łączący ją z kompleksem szpitalnym.
- Od strony Wisły była wieża gdaniska, połączona przewiązką z basztą bramną. Gdanisko z gankiem pełniło też funkcję przypory arkadowej dla baszty bramnej.
Etap II.
Między XIV a XV w. nastąpiła modernizacja bramy poprzez zamontowanie opuszczanej brony. Zmniejszono szerokość bramy do 4,1 m. Łukowi nadano gotycki kształt.
O istnieniu ubikacji przy Bramie Wodnej mówią zapisy źródłowe z lat 1666-1677. W trakcie prowadzonych w maju 1998 r. prac ziemno-budowlanych odsłonięto pierwotny mur szyi bramnej od strony Muzeum, który odpowiada szerokości łuku wewnętrznego bramy, wskazując pierwotny kształt bramy z XIII wieku. Za czystość silosu ubikacji przy Bramie Wodnej w XVIII w. odpowiadały benedyktynki z pobliskiego klasztoru. Na widokówkach sprzed katastrofy budowlanej z przełomu lat 70-80. XX w. widać przebarwienie cegieł na poziomie dawnego silosu. Baszta ustępowa pełniła też funkcję konstrukcyjną w stosunku do Bramy Wodnej. Razem z gankiem była to przypora arkadowa baszty bramnej. W latach 60. XX w. całkowicie rozebrano ruiny baszty ustępowej przy Bramie Wodnej.
Brawa Wodna została dwukrotnie spalona – 1659 r. i 1945 r. Po II wojnie światowej odbudowywana w latach 1953-1955. Jako zabytek została wpisana w latach 30. XX w. Obecnie w Bramie znajduje się Muzeum im. ks. dr. Władysława Łęgi.
Jako jeden z najbardziej rozpoznawalnych grudziądzkich zabytków Brama Wodna swoimi otwartymi wrotami pokazuje gościnność miasta i zaprasza do niego.
Dlatego stała się ona logotypem „Grudziądz miasto otwarte” łącząc historię z nowoczesnością.
Więcej informacji w publikacji: Biuletyn Koła Miłośników Dziejów Grudziądza
Klub „Centrum Spółdzielni Mieszkaniowej. Rok publikacji: 2017
Autorka: Martyna Ruszczyńska
